Язык тьмы : черты жанра ужасов в фильме Элема Климова «Иди и смотри» (1985)

Abstract

В данной дипломной работе исследуется, как жанровые особенности фильма ужасов используются в фильме «Иди и смотри» (1985) русского кинорежиссёра Элема Климова (1933–2003). После выхода фильм Климова привлёк большое внимание как в Советском Союзе, так и за его пределами. Фильм обычно не рассматривается как фильм ужасов, он известен как фильм о войне, особенно как антивоенный фильм, или даже как фильм, полностью выходящий за рамки киножанра. В нашей работе мы ставим под вопрос данную преобладающую интерпретацию и хотим изучить, как можно распознать в фильме черты, которые считаются типичными для часто узко определенного жанра, который этот фильм напрямую не представляет. Теоретическая основа работы построена на русском формализме и исследованиях ужасов Ноэля Кэрролла; работа также использует теорию кино и теорию жанров в целом. В качестве метода работы используется пристальное чтение визуальных текстов. Жанр ужасов определяется, среди прочего, целью вызвать эмоциональные реакции, такие как отвращение или страх. Он также определяется специфической атмосферой и сюжетными тропами, такими как чудовище и «нормальный мир». В результате анализа мы выявили большое количество черт, характерных для жанра ужасов в фильме «Иди и смотри». То, как фильм создает атмосферу, использует музыку и маскировку, вызывает эмоциональные реакции и использует ключевые топы ужасов, – всё это способствует факторам, на основании которых фильм можно определить как относящийся к жанру ужасов. С другой стороны, это определение не подтверждается достоверностью и другими функциями фильма, которые отличаются от типичных функций фильма ужасов. Но, соответствует ли «Иди и смотри» фактическую определению фильма ужасов, не является ключевым моментом для нашего исследования, поскольку, как мы показываем в нашей работе, ужас – явление, выходящее за рамки жанра.

Tässä pro gradu -tutkielmassa tarkastellaan, miten kauhuelokuvan genrepiirteitä hyödynnetään venäläisen elokuvaohjaaja Èlem Klimovin (1933–2003) elokuvassa Tule ja katso (1985). Klimovin elokuva herätti valmistuttuaan paljon huomiota niin Neuvostoliitossa kuin sen ulkopuolella. Sitä ei yleensä tarkastella kauhuelokuvana vaan se tunnetaan sotaelokuvana, erityisesti sodanvastaisena elokuvana tai jopa kokonaan elokuvagenren ulkopuolelle sijoittuvana elokuvana. Halusin työssäni haastaa tämän vallalla olevan tulkinnan ja tarkastella, miten elokuvassa voi tunnistaa piirteitä joita pidetään tyypillisenä tietylle, usein tarkkarajaiseksi mielletylle genrelle jota tämä elokuva ei kuitenkaan suoranaisesti edusta. Työn teoreettinen viitekehys rakentuu venäläisestä formalismista sekä Noël Carrollin kauhututkimuksesta ja hyödyntää myös yleisesti elokuvateoriaa ja genreteoriaa. Työn metodina käytetään visuaalisten tekstien lähilukua. Kauhugenreä määrittelee muun muassa tarkoitus tuottaa tunnereaktioita kuten inhoa tai pelkoa. Sitä määrittelevät myös tietynlainen tunnelma ja juonelliset troopit, kuten hirviö ja ”normaali maailma”. Analyysin tuloksena tunnistin Tule ja katso -elokuvassa suuren määrän kauhugenrelle tyypillisiä piirteitä. Elokuvan tapa luoda tunnelmaa, käyttää musiikkia ja maskeerausta, tuottaa tunnereaktioita sekä hyödyntää keskeisiä kauhutrooppeja ovat kaikki osaltaan tekijöitä, joiden perusteella elokuva voitaisiin määritellä kauhugenreen kuuluvaksi. Tätä määrittelyä ei kuitenkaan puolla elokuvan todenmukaisuus eivätkä sen muut funkfot, jotka eroavat tyypillisistä kauhuelokuvan funkfoista. Mutta se, täyttääkö Tule ja katso kauhuelokuvan tarkan määritelmän ei kuitenkaan ole tutkimukseni kannalta tähdellistä, sillä kuten työni osoittaa, kauhu on genrerajat ylittävä ilmiö.